O czym powie Ci analiza składu ciała? (część 1)

Czy waga to tylko liczba? Okazuje się, że Twoje ciało kryje znacznie więcej informacji, niż mogłoby się wydawać! Analiza składu ciała – szybka, prosta i nieinwazyjna metoda – pozwala poznać proporcje między tkanką tłuszczową a beztłuszczową masą ciała (ang. Lean Body Mass, LBM), która obejmuje masę mięśni szkieletowych, masę kostną, masę narządów wewnętrznych, tkanki łącznej oraz płynów ustrojowych. Dlaczego warto regularnie monitorować te wskaźniki? Jakie informacje o stanie zdrowia mogą one odkryć? Odpowiedzi znajdziesz w dalszej części artykułu. Dowiedz się, jak analiza składu ciała metodą bioimendacji elektrycznej może pomóc Ci lepiej zarządzać masą ciała, poprawić samopoczucie, a nawet osiągać lepsze wyniki sportowe!

Autorzy: mgr inż. Klaudia Buczek, mgr farm. Michał Miśta

Spis treści

Czym jest analiza składu masy ciała?

Analiza składu masy ciała, znana również pod nazwami: badanie składu ciała, badanie kompozycji ciała, badanie składu masy ciała, analiza składu ciała czy analiza kompozycji ciała, to badanie antropometryczne, które polega na pomiarze proporcji pomiędzy poszczególnymi komponentami wchodzącymi w skład organizmu, a w szczególności: wodą i białkiem, które są głównymi składnikami mięśni, substancjami mineralnymi budującymi kości oraz tłuszczem wchodzącym w skład tkanki tłuszczowej. Skład ciała człowieka jest jednym z kluczowych czynników determinujących ogólny stan zdrowia i poziom sprawności fizycznej.

Jakie są metody analizy składu ciała?

Istnieje kilka metod badania składu ciała człowieka, które różnią się pod względem mierzonych parametrów, zaawansowania technicznego, dostępności, czasu potrzebnego na przeprowadzenie badania, kosztu oraz dokładności uzyskiwanych wyników. Metody te mogą być bardziej lub mniej skomplikowane, co wpływa na precyzję pomiarów i ich zastosowanie w różnych kontekstach, od codziennej kontroli, przez gabinet dietetyka, po zaawansowane badania kliniczne. Poniżej znajdziesz krótki przegląd dostępnych metod.

Pomiar masy ciała – ważenie

Badanie masy ciała oparte na ważeniu to najprostszy sposób na śledzenie zmian w swoim ciele. Liczba kilogramów to jednak tylko „sucha wartość”, która sama w sobie nie dostarcza wielu informacji o tym jaki jest skład ciała osoby. Możesz mieć prawidłową masę ciała, a jednocześnie wysoką zawartość tkanki tłuszczowej, np. wynikającą z otłuszczenia narządów wewnętrznych. Taki typ budowy ciała nazywamy otyłością ukrytą, czyli TOFI (z ang. Thin Outside, Fat Inside). Całkowita masa ciała stanowi sumę wielu składowych: tkanki mięśniowej, tłuszczowej, kostnej oraz wody. Tego jednak standardowa waga użyta do pomiaru masy ciała nie jest w stanie Ci „powiedzieć”.

BMI (wskaźnik masy ciała, indeks masy ciała, ang. Body Mass Index)

Odrobinę dokładniejszym, niemniej wciąż szacunkowym sposobem, jest obliczenie wskaźnika masy ciała, czyli BMI (indeks masy ciała, ang. Body Mass Index). Wystarczy podzielić masę ciała (w kilogramach) przez swój wzrost podniesiony do kwadratu a następnie porównać wynik obliczeń z wystandaryzowanymi tabelami. Ogólna interpretacja wartości BMI w zależności od uzyskanego wyniku przedstawia się następująco:

Niedowaga: BMI poniżej 18,5
Waga prawidłowa: BMI od 18,5 do 24,9
Nadwaga: BMI od 25 do 29,9
Otyłość:BMI 30 i powyżej, przy czym:
- Otyłość I stopnia: BMI od 30 do 34,9
- Otyłość II stopnia: BMI od 35 do 39,9
- Otyłość III stopnia (otyłość skrajna): BMI 40 i powyżej

Niestety wskaźnik masy ciała nie uwzględnia faktu, że dwie osoby z identyczną wagą i takim samym wzrostem, mogą mieć zupełnie inną budowę i kompozycję ciała. Z tego też względu BMI w wielu przypadkach, np. u sportowców i osób rozbudowaną masą mięśniową, ma ograniczoną użyteczność.

Fałdomierz (caliper)

Procentową zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie można oszacować, mierząc grubość fałdów skórno-tłuszczowych za pomocą fałdomierza (skinfold caliper). Kalipometria, czyli metoda pomiaru składu ciała fałdomierzem, opiera się na założeniu, że wzrost podskórnej tkanki tłuszczowej jest proporcjonalny do całkowitej ilości tłuszczu w organizmie. Choć badanie to wydaje się proste, w rzeczywistości wymaga dużej wprawy i doświadczenia od osoby je wykonującej. Jest to użyteczna metoda, choć ma swoje ograniczenia. Pozwala jedynie na oszacowanie całkowitej ilości tłuszczu, zakładając, że zawartość tłuszczu podskórnego w wybranych miejscach odzwierciedla poziom tkanki tłuszczowej w całym organizmie.

Mierzenie obwodów

Popularną metodą oceny parametrów sylwetkowych jest mierzenie obwodów. W tym celu warto zmierzyć obwód klatki piersiowej, ramienia, talii, brzucha (na wysokości pępka), bioder, ud i łydek. Istotne jest to, aby wykonywać pomiary w bieliźnie, o tej samej porze, najlepiej rano przed śniadaniem. Metoda ta jest przydatna do samodzielnego monitorowania postępów sylwetkowych, jednak dokonując pomiarów, nie możesz być pewien, jaką część mierzonej objętości stanowią mięśnie, jaką zaś tłuszcz.

Bioimpedancja elektryczna (BIA)

Badanie składu organizmu z wykorzystaniem analizatora masy ciała to precyzyjny sposób na sprawdzenie udziału poszczególnych komponentów ciała. Urządzenie wykorzystuje zjawisko bioimpedancji elektrycznej (BIA, ang. Bioelectrical Impedance Analysis). Badanie jest szybkie (trwa poniżej minuty), bezbolesne, bezinwazyjne i można je powtarzać bez obaw. Dzięki analizie składu ciała metodą BIA poznasz ilość tkanki tłuszczowej, a także zawartość beztłuszczowej masy ciała oraz ich segmentalne rozmieszczenie na tułowiu i każdej z kończyn. Badanie dostarczy Ci również szeregu dodatkowych informacji, np. dotyczących podstawowej przemiany materii (PPM), masy mięśniowej, zawartości substancji mineralnych oraz wody – TBW (Total Body Water), a czasem również pomocniczych wskaźników, takich jak wiek metaboliczny.

Na podstawie analizy możesz ocenić budowę swojej sylwetki, precyzyjnie określić cele sylwetkowe i, realizując plan treningowy, na bieżąco monitorować zmiany składu ciała oraz swoje postępy. Dokładność BIA w porównaniu z metodą referencyjną DEXA może sięgać 98%, jednak zależy to m.in. od poprawnego przeprowadzenia badania. Więcej na jej temat przeczytasz w dalszej części artykułu.

Zdjęcie 1. Profesjonalna analiza składu ciała prowadzona przez poradnię Made By Diet na terenie COS Spała. Badanie składu organizmu metodą bioimpedancji elektrycznej (BIA) z wykorzystaniem analizatora masy ciała pozwala na ocenę składu ciała obejmującą m.in. zawartość beztłuszczowej masy ciała, poziom tkanki tłuszczowej i analizę tłuszczu trzewnego. Dodatkowo pozwala na poznanie nawodnienie organizmu oraz podstawowej przemiany materii BMR (Basal Metabolic Rate). Wyniki analizy składu ciała są dostępne bezpośrednio po badaniu, co czyni tę metodę niezwykle praktyczną i użyteczną.

Absorpcjometria rentgenowska o podwójnej energii

Badanie to, zwane inaczej densytometrią rentgenowską (DEXA/DXA – ang. Dual Energy X-ray Absorptiometry), wykonywane jest specjalnym aparatem rentgenowskim. Urządzenie zazwyczaj wykorzystywane jest do pomiaru gęstości mineralnej kości. Może również dostarczać dokładnych informacji o składzie ciała, takich jak masa tkanki mięśniowej i procent tkanki tłuszczowej. DEXA uznawana jest za złoty standard w ocenie kompozycji ciała. Musisz mieć jednak na uwadze, że DEXA wiąże się z koniecznością obciążenia organizmu dawką promieniowania rentgenowskiego, które nadmiernie stosowane jest szkodliwe dla zdrowia. Jak i inne badania rentgenowskie, również i DEXA nie powinna być zatem wykonywana zbyt często bez uzasadnionej przyczyny.

Hydrodensytometria

Badanie składu organizmu możesz również przeprowadzić za pomocą hydrodensytometrii, czyli ważenia pod wodą. Hydrodensytometria oparta jest na prawie Archimedesa („Ciało zanurzone w cieczy traci pozornie na ciężarze tyle, ile waży ciecz wyparta przez ciało”). W celu przeprowadzenia badania, pacjent siada nieruchomo na krześle, a następnie w tej pozycji zostaje zanurzony w wodzie. Jest to metoda mało komfortowa dla osoby badanej. Z uwagi na taki właśnie sposób jej przeprowadzania, a także czasochłonność, nie jest ona zbyt powszechnie stosowana.

Pletyzmografia przemieszczenia powietrza (ADP/ Bod Pod)

Skuteczną, ale podobnie jak hydrodensytometria, rzadko stosowaną metodą, jest pletyzmografia przemieszczenia powietrza. To badanie podobne do wspomnianego ważenia hydrostatycznego, opartego na pomiarze objętości wypartej cieczy. W tym wypadku miejsce cieczy (wody) zajmuje powietrze. Dzięki temu badanie składu ciała jest bardziej komfortowe dla poddającej się mu osoby. Analiza składu ciała przeprowadzana w ten sposób polega na umieszczeniu pacjenta w szczelnej kapsule, a następnie pomiarze objętości wypartego powietrza. Metoda ta nie jest jednak zbyt popularna z uwagi na wysoki koszt urządzenia potrzebnego do jej przeprowadzania.

Na jakiej zasadzie działa analizator składu ciała BIA?

Po omówieniu różnych metod pomiaru składu ciała wróćmy do jednej z technik wykorzystywanych na co dzień w gabinetach Made By Diet^®, czyli metody BIA.

Działanie analizatora składu ciała BIA opiera się na zjawisku impedancji. O co dokładnie chodzi? Impedancja bioelektryczna, często nazywana także bioimpedancją elektryczną, to opór elektryczny prądu zmiennego, który zmienia się w zależności od zawartości wody w tkankach. Analiza kompozycji ciała metodą bioimendacji elektrycznej (ang. Bioelectrical Impedance Analysis, BIA) polega na przepuszczeniu przez ciało badanej osoby nieszkodliwych impulsów elektrycznych. Dzięki różnicy w oporze elektrycznym poszczególnych komponentów ciała, możliwe jest precyzyjne obliczenie ilości tkanki tłuszczowej, masy mięśniowej, a także wody i minerałów w organizmie.

Korzyści z analizy składu ciała za pomocą analizatora – dlaczego warto?

Analiza składu masy ciała, zarówno wykonana jednorazowo, jak i powtarzana regularnie w celu monitorowania zmian sylwetki, jest narzędziem diagnostycznym, które przyniesie Ci wiele korzyści. Najważniejsze z nich to:

Dokładność pomiarów – analizator składu ciała dostarczy Ci precyzyjnych informacji o ilości tkanki tłuszczowej, masy mięśniowej, wody i minerałów, łącznie z informacją o zakresach norm odpowiednich dla Twojego wieku i płci.
Monitorowanie postępów – regularne badania pomogą śledzić zmiany nie tylko w masie Twojego ciała, ale także w zmieniających się proporcjach pomiędzy tkanką tłuszczową i masą mięśniową. Jest to świetny sposób na ocenę skuteczności zastosowanego planu żywieniowego oraz treningowego.
Personalizacja – szczegółowe informacje dotyczące ilości tkanki tłuszczowej i masy tkanki mięśniowej łącznie z segmentalnym rozmieszczeniem beztłuszczowej i tłuszczowej masy ciała pomogą dostosować plan dietetyczny oraz treningowy pod indywidualne parametry Twojego ciała.
Kontrola zdrowia – utrzymanie tkanki tłuszczowej w prawidłowym zakresie normy, pozwoli zminimalizować ryzyko chorób związanych z nieprawidłową masą ciała.
Komfort i wygoda – czas badania wynosi niecałą minutę. Ponadto pomiar jest przeprowadzany w sposób nieinwazyjny i komfortowy dla pacjenta a wynik analizy składu ciała jest dostępny bezpośrednio po pomiarze.
Niewygórowana cena – badanie za pomocą analizatora jest stosunkowo niedrogie (zgodnie z naszym aktualnym cennikiem) w porównaniu z innymi metodami do oceny kompozycji ciała np. badaniem DEXA.
Natychmiastowy wynik – otrzymujesz go od razu! Na wyniki analizy składu ciała nie musisz czekać, jak w przypadku wielu innych badań.

wyniki analizy składu ciała
Zdjęcie 2. Przykładowy arkusz wyników analizy składu ciała obejmujący m.in. całkowitą zawartość wody, zawartość protein (białek), zawartość minerałów, BMI (wskaźnik masy ciała), zawartość beztłuszczowej masy ciała, procent tkanki tłuszczowej, podstawową przemianę materii BMR (Basal Metabolic Rate), która stanowi podstawę do określenia całkowitej przemiany materii TEE (Total Energy Expenditure), oraz analizę tłuszczu trzewnego. Regularne pomiary składu ciała pomagają nie tylko śledzić zmiany składu ciała, ale są również przydatne w rekompozycji sylwetki lub redukcji tkanki tłuszczowej, zwłaszcza gdy zbyt duża masa ciała utrudnia osiągnięcie celów sportowych, sylwetkowych lub zdrowotnych.

Czego możesz się dowiedzieć wykonując badanie składu ciała metodą BIA?

Bioimpedancja elektryczna jest bardzo popularną metodą, która opiera się na analizie impedancji w połączeniu z danymi takimi jak masa ciała, wzrost, wiek oraz płeć. Jakie parametry będziesz mógł określić za jej pomocą? Są to:

Całkowita zawartość wody w organizmie – to parametr ściśle związany z zawartością beztłuszczowej masy ciała i masą mięśni szkieletowych. Wysoka zawartość wody świadczy o dobrze rozwiniętej muskulaturze, z kolei niska o konieczności zadbania o stan odżywienia i aktywność fizyczną.
Zawartość białka w organizmie – zawartość protein to wskaźnik mówiący pośrednio o stanie odżywienia Twojego organizmu. Parametr ten jest mocno powiązany z całkowitą zawartością wody TBW (Total Body Water) i masą mięśniową. Niedobór białka może świadczyć o niedożywieniu organizmu, nieprawidłowej diecie, niskiej aktywności fizycznej czy też stanie chorobowym, z kolei wysoka zawartość białka w organizmie jest związana z rozbudowaną masą mięśniową.
Zawartość masy mineralnej kości – parametr ten pomoże ocenić potrzebę wykonania specjalistycznego badania gęstości mineralnej kości. Duża zawartość minerałów jest skorelowana z wysokim zmineralizowaniem kości a w konsekwencji mniejszym ryzkiem osteopenii i osteoporozy. Z kolei niska zawartość minerałów jest wskazaniem do modyfikacji diety oraz wdrożenia aktywności fizycznej wspierającej zdrowe i mocne kości.
Beztłuszczowa masa ciała LBM (Lean Body Mass) – zaawansowane modele analizatorów umożliwiają jej rozdział na bardziej szczegółowe komponenty, takie jak: BCM (Body Cellular Mass) – aktywnie metaboliczne tkanki np. komórki mięśniowe i ECM (Extracellular Mass) – tkanki, które nie są aktywne metabolicznie, takie jak kości, tkanka łączna oraz płyny zewnątrzkomórkowe. Pozwala to na dokładniejsze monitorowanie stanu zdrowia, w tym ocenę masy mięśniowej i retencji płynów, co jest szczególnie przydatne w leczeniu chorób przewlekłych, ocenie postępów treningowych oraz planowaniu terapii dietetycznych.
Masa tkanki tłuszczowej – pozwoli ocenić całkowitą jej zawartość w organizmie. Składa się na nią zarówno masa tkanki tłuszczowej podskórnej jak i trzewnej. Wyższy procent tkanki tłuszczowej wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wielu chorób, z kolei bardzo niskie wartości mogą negatywnie wpływać na gospodarkę hormonalną.
Poziom tkanki tłuszczowej trzewnej VFL (Visceral Fat Level) – czyli zawartość tkanki tłuszczowej otaczającej narządy wewnętrzne. Podwyższony poziom tkanki tłuszczowej trzewnej zwiększa ryzyko chorób serca, dyslipidemii oraz cukrzycy a także jest wskazaniem do modyfikacji diety oraz aktywności fizycznej.
Masa mięśni szkieletowych – czyli masa wszystkich mięśni, które umożliwiają poruszanie się. Jest skorelowana ze stanem zdrowia i sprawnością organizmu. Wysoka zawartość mięśni szkieletowych jest związana z regularnym treningiem siłowym i dobrym stanem odżywienia.
Procentowa zawartość masy tkanki mięśniowej i procent tkanki tłuszczowej to kluczowe parametry. Proporcje między nimi pomogą ocenić, czy Twoja sylwetka jest zdrowa, słaba, silna, czy otyła.
Segmentalna analiza beztłuszczowa – pozwoli zidentyfikować obszary w Twoim ciele, które są mocniej i słabiej zbudowane, co będzie pomocne przy planowaniu treningu. Dysproporcje pomiędzy kończynami mogą być wynikiem kontuzji, asymetrii ciała bądź specyficznego treningu.
Segmentalna analiza tłuszczowa – pozwoli określić rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w różnych partiach ciała i ocenić, czy występuje tendencja do gromadzenia większych ilości tłuszczu w określonych obszarach np. w okolicach brzucha.
Historia składu ciała– przy regularnych pomiarach obrazuje zmiany składu ciała, jakie zaszły w Twoim organizmie. Pozwala śledzić postępy i ocenić skuteczność stosowanej diety oraz planu treningowego.
Podstawowa Przemiana Materii (PPM) – to najniższa wartość energii potrzebna do zaspokojenia podstawowych przemian i funkcji w Twoim organizmie. Określenie PPM pozwoli obliczyć Twoje całkowite zapotrzebowanie energetyczne TEE (Total Energy Expenditure).
Wskaźnik talia-biodra WHR (Waist Hip Ratio) pomaga ocenić ryzyko zdrowotne związane z otyłością brzuszną. Jest to stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Jeżeli zmagasz się z nadwagą lub otyłością, wskaźnik talia- biodra, inaczej WHR (ang. Waist to Hip Ratio) pozwoli określić rozmieszczenie tkanki tłuszczowej i ocenić typ otyłości.

Powyższe parametry to bezcenne informacje, które pozwolą Ci lepiej poznać swój organizm oraz czerpać korzyści z analizy składu ciała. Dzięki tym informacjom specjaliści (lekarze, dietetycy, trenerzy) mogą precyzyjnie dostosować Twój plan dietetyczny, treningowy lub plan leczenia. To pomoże skuteczniej osiągać Twoje indywidualne cele.